Lista potraw na wigilię zmienia się w zależności od regionu Polski. Mieszkańcy centrum kraju rozpoczynają wieczerzę od zjedzenia zupy grzybowej, we wschodniej części i Małopolsce króluje barszcz czerwony. Polacy są zgodni co do jednego: na stole powinno znaleźć się 12 dań świątecznych. Dlaczego tyle?
Jakie są potrawy wigilijne?
Tradycja chrześcijańska nakazuje, aby na wigilijnym stole znalazło się 12 potraw. Prawdopodobnie ten zwyczaj ukształtował się na przełomie XIX i XX wieku. Wcześniej na tę okoliczność przygotowywano nieparzystą cyfrę lub liczbę dań (przodkowie wierzyli, że przynosi szczęście): siedem w rodzinach ubogich gospodarzy (7 to symbol całości i dni tygodnia), dziewięć (tyle jest chórów anielskich) w bogatych domostwach szlachciców zagrodowych, którzy mogli sobie na to pozwolić, jedenaście lub trzynaście u arystokracji.
Zgodnie z chrześcijańskim zwyczajem 12 dań wigilijnych ma przypominać o apostołach, którzy zasiedli z Jezusem do ostatniej wieczerzy (Judasz nie został uwzględniony). Natomiast według wierzeń ludowych ta parzysta liczba nawiązuje do miesięcy w roku (potrawy stanowią podziękowanie za każdy z nich). W trakcie wigilii należy skosztować wszystkich dań, aby zapewnić sobie szczęście. W przeciwnym przypadku – w myśl przesądu – w nadchodzącym roku będzie nas prześladować pech.
Jakie są potrawy wigilijne popularne w Polsce? Na liście najbardziej typowych dań świątecznych znajduje się m.in.:
- barszcz z uszkami (wymiennie lub łącznie z zupą grzybową, a także: zupa borowikowa, zupa rybna, biały żur, zupa migdałowa);
- karp na różne sposoby;
- śledzie na wigilię na wiele sposobów;
- ryba po grecku;
- pierogi z kapustą i grzybami, pierogi z kiszoną kapustą lub pierogi z soczewicą i kaszą;
- sałatka jarzynowa z warzyw korzeniowych z majonezem;
- kutia, kluski z makiem, miodem i cukrem;
- kapusta z grochem, kapusta z grzybami;
- paszteciki, krokiety z kapustą i grzybami;
- kompot z suszu;
- makowiec w formie makownika, strucli z makiem lub strudla;
- pierniki i pierniczki, ciasta orzechowe.
Zestaw 12 potraw na wigilię zmienia się w zależności od regionu Polski, tradycji kultywowanych przez domowników i ich upodobań smakowych. Każda rodzina ma ulubione danie na wigilię i Boże Narodzenie, bez którego nie wyobraża sobie przeżywania grudniowych świąt. Niektórzy przygotowują nowoczesne dania wigilijne: mniej kaloryczne, bez glutenu, wersje roślinne tych tradycyjnych. Uogólniając, można powiedzieć, że na stole powinny znaleźć się dary pola, ogrodu i sadu oraz lasu i wody. Każdy coś symbolizuje.
Symbolika dań wigilijnych
Wieczerza wigilijna jest przepełniona symboliką. Znaczenie ma nie tylko liczba potraw, ale i ich rodzaj. Każde danie świąteczne ma chronić domowników przed brakiem jego składników w nadchodzącym roku. To przekonanie ma źródło w pradawnych obyczajach. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, że przygotowując potrawy na świąteczny stół, przestrzega tradycji starszych niż historia chrześcijaństwa w Polsce. Warto więc poznać symbolikę dań wigilijnych, aby mieć świadomość, co było istotne w życiu naszych przodków.
W większości polskich domów pierwszą pozycją w wigilijnym menu jest czysty barszcz czerwony. To zupa znana od wieków w krajach Europy Wschodniej i Centralnej, zaś pierwsze wzmianki o barszczu z uszkami wypełnionymi grzybowym farszem jako o potrawie świątecznej pochodzą z XVI wieku. Żeby go przygotować, odpowiednio wcześniej gospodynie kisiły buraki. Zgodnie z przekonaniami przodków te warzywa zapewniają długowieczność (wierzyli, że ten, kto je spożywa, dożyje sędziwego wieku) i urodę. Buraki rzeczywiście są bardzo zdrowe. Zawierają betacyjany o działaniu przeciwutleniającym, które pomagają usuwać z organizmu szkodliwe wolne rodniki. Aby zachować te składniki, do gotujących się buraków warto dolać sok z cytryny.
Jaka jest potrawa wigilijna numer 1 w centrum Polski? Na Mazowszu uroczystą wieczerzę zaczyna się od zjedzenia zupy grzybowej (najlepiej przygotować ją z tych suszonych, które w trakcie powolnego gotowania będą uwalniały aromat i smak). Według tradycji ludowej dary lasu mają magiczną moc właśnie ze względu na miejsce i szybkie tempo wzrostu. Temu, kto spożywa je w wieczór wigilijny, mają zapewnić trzeźwość umysłu i siły witalne. Ponadto grzyby stanowią symbol połączenia świata żywych ze światem zmarłych (zapewniają przychylność duchów). W niektórych polskich domach w trakcie klejenia do jednego uszka wkłada się monetę. Osoba, której ono przypadnie, będzie cieszyć się powodzeniem w nadchodzącym roku.
Wśród potraw z ryb (symbolizują Jezusa i odradzanie się do życia) na świątecznym stole króluje karp w peerelowskim wydaniu (smażony w złocistej panierce) i karp po żydowsku (gefilte fish), gatunek zapomniany w pozostałe miesiące roku. Co ciekawe, tradycja jedzenia tej ryby w wigilię jest młoda: zaczęliśmy ją serwować po II wojnie zgodnie z hasłem “Karp na każdym wigilijnym stole w Polsce”, ponieważ był wówczas łatwo dostępny, tani i prosty w hodowli. Dziś, aby zapewnić sobie dobrobyt do następnych świąt, niektórzy domownicy wkładają jego łuskę lub ość do portfeli. Wierzą, że ten, kto spróbuje karpia, będzie żyć długo.
Inne potrawy wigilijne z ryb to ryba po grecku (usmażona, pokryta sosem z duszonej marchewki, pietruszki, selera, cebuli i koncentratu pomidorowego) i ryby smażone w panierce (dorsz, łosoś i pstrąg, które oznaczają post i oczekiwanie na narodziny Jezusa), a także śledzie tradycyjnie serwowane w oleju, sosie pomidorowym, occie lub śmietanie. W niektórych polskich domach ten gatunek ryby przygotowuje się inaczej. Nowoczesne danie wigilijne to np. śledzie z rodzynkami, orzechami włoskimi i granatem lub tatar ze śledzia.
Początkowo kompot z suszu (z samodzielnie zebranych latem owoców, a potem długo suszonych) był podawany jesienią i zimą do obiadu. Dziś to typowy wigilijny napój bezalkoholowy, najczęściej przygotowywany z jabłek (antonówek, które mają przynieść miłość i zdrowie fizyczne), śliwek (węgierek, które odpędzają złe moce), gruszek (odmiany klapsa, które zapewniają długie życie i dostatek) i moreli (sprowadzają szczęście). Niegdyś, w bogatych domostwach, do gotowania esencji z suszu dodawano jeszcze figi i rodzynki. Warto pić ten kompot nie tylko przez wzgląd na smak. Dobrze gasi pragnienie. Jest bogaty w błonnik pokarmowy, a także usprawnia procesy trawienne.
Zgodnie z wierzeniami ludowymi dania z makiem należą do najważniejszych potraw wigilijnych. Jeśli ich zabraknie na świątecznym stole, zgromadzonych członków rodziny może spotkać nieszczęście. Mak – podobnie jak zboże – w kolejnym roku ma przynieść przypływ pieniędzy i urodzaj (w czasach starożytnych symbolizował płodność), ponieważ jest rośliną, która zawiera tysiące nasion w makówce. To składnik m.in. ciast (makowca z ciasta drożdżowego lub krucho-drożdżowego), klusek z makiem (obowiązkowej potrawy na wigilię w Wielkopolsce, na Podlasiu i Podkarpaciu, przygotowywanej z makaronu typu łazanki i dodatków: migdałów, fig, owoców cytrusowych i kandyzowanych, rumu oraz mleka) i kutii. Najbardziej popularny rodzaj makowca w Polsce to makowiec zawijany (z lukrowanym i posypanym kandyzowaną skórką pomarańczową wierzchem).
Z kolei kutia to tradycyjne danie kuchni wschodniej, dawniej deser arystokracji i włościan. Obecnie przyrządzana głównie przez mieszkańców m.in. Lubelszczyzny, Białostocczyzny i Kresowian. Nie jest to elegancka potrawa wigilijna, która wyjątkowo atrakcyjnie prezentuje się na półmisku. To po prostu wymieszana stłuczona pszenica z ziarnami maku, mlekiem, bakaliami, rodzynkami, orzechami i miodem. Jednak trzeba przyznać, że stanowi pełną zdrowia słodycz. Obecność ostatnich dwóch składników kutii nie jest przypadkowa. Niegdyś wierzono, że miód ma nadprzyrodzone moce. Jako składnik dania na wigilię i Boże Narodzenie miał zapewnić domownikom przychylność duchów (ma to związek z przekonaniem, że tego wieczoru okolice domów nawiedzają bliscy zmarli). Z kolei orzechy – zgodnie z przesądem – miały chronić przed bólem, chorobami i wypadaniem zębów. Ponadto symbolizują tajemnicę i wróżbę (ze względu na skorupę).
Dawniej kapusta kojarzyła się z dostatkiem (gospodynie kisiły ją przed nadejściem zimy, przygotowując zapasy) i siłą, dzięki której przyroda i ludzie “budzą się” do życia, gdy przychodzi wiosna. Ma zapewnić witalność; dzięki niej ciało będzie zdrowe (stanowi źródło witamin i minerałów), a umysł trzeźwy. W polskich domach w wigilię podaje się kapustę kiszoną (nie kwaszoną) z grzybami lub grochem, który miał chronić przed świerzbem. To również składnik pierogów z kapustą i grzybami, uszek i łazanek.
Co roku na wielu wigilijnych stołach pojawia się też chleb, którego symbolika jest podobna do znaczenia opłatka wprowadzonego w X wieku w miejsce poświęconego pieczywa. To początek nowego życia (zboże jest źródłem życiodajnej mocy i plenności zwierząt i roślin, a więc dobrobytu), wspólnoty, bliskości i rodzinnego ciepła. Spożywanie chleba w czasie świątecznej kolacji ma zapewnić domownikom pomyślność w nadchodzącym roku. Ponadto pieczywo na wigilijnym stole przypomina zebranym o osobach ubogich, z którymi należy dzielić się tym, co posiadamy.
Natomiast pachnący miodem i przyprawami korzennymi, słodko-pikantny piernik był kojarzony z osobami o wyższym statusie społecznym. Na stoły w domach chłopów trafił dopiero w XIX wieku. Symbolizował dobrobyt i bogactwo, a dziś oznacza i zapowiada słodkie życie. Piernik jest ciastem twardym i suchym, a ze względu na dużą ilość przypraw korzennych i miodu cechuje się długą trwałością. Zanim pojawił się na wigilijnym stole, był wykorzystywany jako lekarstwo (wspomagał walkę m.in. z objawami przeziębienia i problemami ze strony układu pokarmowego), a nawet zagryzka do mocnych trunków zgodnie z powiedzeniem: „Kto nie pija gorzałki i od niej umyka, ten słodkiego nie godzien kosztować piernika”.
Dania świąteczne w Pod Baranem
Jeśli tego roku nie dysponujesz czasem, aby samodzielnie przyrządzić wszystkie potrawy wigilijne, skorzystaj z oferty świątecznej Pod Baranem w atrakcyjnych cenach. Nasi wykwalifikowani kucharze pod okiem szefa kuchni Jana Barana odciążą Cię w przygotowaniach do uroczystej wieczerzy. Skomponują tradycyjne świąteczne menu z uwzględnieniem preferencji Twoich i Twoich bliskich. W rezultacie zyskasz wolny czas dla członków rodziny, spokojną, domową atmosferę, a unikniesz niepotrzebnego stresu i nieporządku.
Oferujemy możliwość zamówienia m.in. zup wigilijnych, dań rybnych oraz świątecznych wypieków. Doświadczeni pracownicy kuchni Pod Baranem przygotują dla Ciebie esencjonalną zupę borowikową lub czerwony barszcz z uszkami z nadzieniem z prawdziwków. Te leśne grzyby wyróżniają się łagodnym smakiem i aromatem (w trakcie konsumpcji można wyczuć orzechową nutę). Polecamy też śledzie wigilijne i karpia po żydowsku, czyli gefilte fish. To ryba w galarecie na słodko, z rodzynkami i płatkami migdałów, podawana na zimno. W trakcie świętowania w rodzinnym gronie nie może zabraknąć słodkości. Rekomendujemy skosztować własnej produkcji makowca, ciasta orzechowego (sprzedawanych na sztuki) i piernika.